За пристапноста во Велика Британија

Со задоволство го објавуваме петтиот од серијата написи за пристапноста во општествата кои еволуираат според потребите на секој човек. Тој е комплексен и сеопфатен оти авторката е директно инволвирана во проблематиката. За ПРКОС го напиша нашата пријателка Светлана Динковски, лоцирана во Кроули, Англија.

Темата „попреченост“ или „посебни потреби“ ми е блиска до срцето бидејќи и во семејството и меѓу блиските пријатели имам лица од ранливи категории и со намалена подвижност. Различноста и развивањето на свеста за прифаќањето отсекогаш ми биле начин на постоење. Најверојатно така и се определив за работа во сферата на здравството и социјалата. Проблематиката од почетокот на сопствениот живот била околу мене – емпатијата била изградена, а знаењето и познавањето се надградувале и со формално и со практично учење. 

Константно работам на проширување на сопствените сознанија. Голем борец сум за ширење на прифаќањето на различноста секаде во светот, вклучувајќи ја родната Македонија од која заминав пред 36 години. Нормално, и во Велика Британија каде работам во здравствено-социјални служби, а и неформално се ангажирам во едукативни и хуманитарни акции за подигање на свеста, како и во фондови за подобрување на условите за живот на ранливите категории.

При секоја посета на Македонија, кругот на пријатели се шири. Ми се презентираат разни тешкотии бидејќи во тој правец ми оди погледот – професионална и емоционална деформација ми е да се зближувам со лица од овие категории.

Прв пример за разликата во условите и приодот кон различноста и незадоволени потреби ми се две лица со церебрална парализа. Мане Неделчевски од Тетово, кој живее на трети спрат во зграда без лифт и единствено излегува од дома кога мора, со помош на татко му, брат му и уште некој маж кои се доволно силни да го симнат со количката и повторно да го качат. Искра Донева од Скопје, која секое утро треба да ги совлада препреките за спремање и да ги изоди скалилата од својот стан до влезната врата за да седне во количката и оди на работа. 

И кога читав за овие лица и кога ги сретнав лично, низ глава ми поминуваа илјада компарации за нивниот живот во Македонија и условите што ги имаат споредено со тоа како би било да се во Британија. И двајцата не би живееле во стан, туку би им било обезбедено сместување со пристап за количка, некој тип на барака/куќа на само еден спрат со широк влез и врати, со сите простории опремени и прилагодени за сѐ да им е на дофат. Најверојатно би имале и градина во која ќе можат да уживаат на свеж воздух.

Достапноста на опрема и помагала е на многу повисоко ниво. На пример, кај Мане има направа за кревање која татко му ја видел на интернет и со занаетчија направиле една попримитивна верзија за да го префрлуваат од количка во кревет и обратно. Секоја чест за снаодливоста и инвентивноста во сопствената мака. Но, во Британија случајот би бил поддржан од Националното здравство и хуманитарни организации и би бил поддржан од екипа на лични асистенти и терапевти. Исто како и обезбедување на сите технички помагала кои би им го олесниле животот: електричен тавански хоист на шини во сите простории, специјална када и опрема за бањање, седишта за релаксација и оброци. Секако би имал и организирани престои во наменски центри каде што негата би била адекватна, а семејството би имало периоди на одмор знаејќи дека детето им е во сигурни раце.

Ги читав претходните написи од други земји во светот и за да не се повторувам со очигледно секаде опфатената прилагоденост, само ќе ги спомнам вообичаено пристапните влезови во објекти, тротоари со пристап за колички, јавен сообраќај со рампи, обележани површини за луѓе со попречен вид, вградени или додатни лифтови во сите објекти со повеќе од еден спрат, тоалети со адекватен пристап и простор, семафори со звук и светло итн.

Нешто можеби поразлично во Британија е новата иницијатива за „тивок час” во продавниците која почна во 2019 во еден ланец  на супер маркети, а сега е проширена во скоро сите супер маркети и во многу шопинг молови. Идејата е да во извесен период на денот, наутро или навечер се одвои час до два кога музиката се намалува, се исклучуваат звучниците за информации, се редуцирааат светлата и поготово трепкачките реклами за да се овозможи полесен шопинг за лицата кои се анксиозни или иритирани во „нормални” мега сензорни услови: лица со некоја врста на деменција, некоја од групите на аутистичниот спектар, лица со оштетен вид или слух и лица со проблеми со манталното здравје. Праксата и искуството покажаа дека овие „тивки часови” се многу корисни и искористени и сега веќе има групи кои лобираат за зголемување на должината на „тивкиот период”.

Важно ми е да додадам дека во сите земји постојат закони и одредби кои се изгласани од Влада и Парламент и се почитуваат во сите организации, институции и општеството во целина. Такви се Актот за човекови права 1998, Актот за дискриминација од попреченост 1995, Законот за еднаквост 2010, а и сите други закони во општеството имаат членови кои специфично покриваат и потреби на ранливи категории.

Ќе го подобјаснам Законот за еднаквост 2010 со кој се уште повеќе зголемени очекувањата за намалување на препреките од организациите како работодавци, продавниците и услужните дејности, образовните установи, театрите, кината, игротеките и сите објекти каде што има посетеност од сите категории на општеството.

Намерата е да сите лица без разлика на нивните потреби или попреченост имаат достап до сите вработувања, услуги и активности како рамноправни и еднакво вредни членови на заедницата. А промените се задолжително потребни доколку се практични и наменски.

Промените можат да бидат од 3 вида:

  1. Начинот на кој се работи и соработува или се вршат услугите (критериум, опслужување и пракса) – промени во постоечкиот или вкоренет начин на работење за да се излезе во пресрет на потребите на различноста – ова се адресира со промена на интерните правила и флексибилност во работењето и однесувањето. На пример, ако на колеџот доаѓа студент во количка со сопствен автомобил, а колеџот треба да му обезбеди соодветно место за паркинг со доволно простор околу возилото за да може безбедно да влегува и излегува, како и блискост на паркирањето до влезот на зградата која ја посетува. Тоа може да значи дека некој од вработените на повисока функција ќе треба да си го изгуби своето приоритетно паркирање. Но менталитетот е веќе изменет и свесноста е на многу повисоко ниво, така што ваква ситуација никогаш не претставувала проблем во мое лично искуство.
  2. Промена на физичките и практични околности: скали и лифтови, влезни и внатрешни врати и простор за влегување/излегување, додатни помагала/копчиња за олеснето отварање/затварање, простор на тоалетите, адекватен простор за движење во сите простории вклучувајќи ги ходниците, посебен пристап кон осветлување и вентилација, информативни знаци и ознаки за полесна ориентација, фокус на ентереирното озвучување бидејќи некои лица се чувствителни на јаки звуци итн.
  3. Користење на додатни помагала за олеснување на корисниците со посебни потреби: рампи на расклопување за влезови каде што нема постоечка пристап за колички, електрични лифт седишта кои се монтираат на скалилата во објекти каде што нема вграден класичен лифт, додатни рачки и помагала за олеснето движење или маневрирање на лица со проблеми со мобилност, вградување на систем за слушање и подобрување на комуникацијата со лица со оштетен слух или корисници на апарати за слушање на база на отстранување на околните звуци (loop system), учење на знаковен јазик од барем едно лице во организацијата или имање достап до лице со ова знаење, информациите и брошурите да бидат во различни формати – Брајл, аудио верзија или барем неколку светски признаени јазици или јазиците најчесто користени од популацијата во конкретната околина, и најважното – секогаш да може да се најде вработен кој може да понуди додатна помош и поддршка.

Дискриминацијата не е оправдана ниту поддржана ако е базирана на негирање на основните потреби како што се:

  • Потреба од редовни кратки паузи за одмор или за користење на тоалет 
  • Рестриктивна диета или исхрана која исклучува некои состојки
  • Проблеми со користење на јавен транспорт, во кој случај алтернативен превоз треба да се обезбеди
  • Потреба за редовни болнички или клинички прегледи
  • Потреба од специјализирана компјутерска опрема
  • Потреба за потивки услови и изолирано работење базирано на звуци, разговори или телефони
  • Придружба на пес водич
  • Различност во физичкото однесување (неконтролирани нервни движења)
  • Различност во однесување поради дијагнозирана состојба (како аутизам)
  • Различност во говорот и изразувањето.

Со имплементирање на овие закони се овозможува максимална интеграција на лицата со попреченост во сферата на образование, вработување и секој аспект од секојдневното живеење.

Секако дека и во оваа земја има место за подобрување на условите, секогаш може да биде подобро и поуспешно, но во целина потребите на лицата попреченост се многу подобро задоволени и квалитетот на живеење е на ниво на живот вреден за живеење.

За авторката

Светлана Динковски е скопјанка, економистка и ќерка на успешен татко без раце кој пишувал со заби целиот свој живот. Од 1985 живее и работи во Кроули, Велика Британија, каде се преорентира и надградува во полето на здравствено-социјалната грижа. Координира и менаџира интердисциплинарни тимови за нега и оспособување на лица со различни дијагнози. Една деценија посветила и на пренесување на своите знаења како едукатор во локалниот колеџ и надворешен соработник на организации за вокационална квалификација. Во истиот период била и одговорна за верифицирање на дипломите за здравствено-социјална нега и проверка на квалитетот на квалификациите. Мотото ѝ е се додека сме живи сме на патот за надградба, учиме едни од други и разменуваме искуства.

Објавен : јули 7, 2021